Vragen over afschot zwanen in Hoogwoud en uitspraak Raad van State die streep zet door gebruik­maken provin­ciale en lande­lijke vrij­stel­lingen

Indiendatum: 28 apr. 2023

Inleiding

Zwanenafschot
In de provincie Noord-Holland mogen knobbelzwanen gedurende het hele jaar, zeven dagen per week en in de hele provincie dood worden geschoten. Dit heeft zijn grondslag in artikel 4.8 ‘Vrijstelling directe schadebestrijding’ van de Omgevingsverordening Noord-Holland 2020 (OVNH 2020)[1]. Deze vrijstelling was eerder opgenomen in de Verordening vrijstellingen soorten Noord-Holland (2016)[2].

Veel mensen weten dit niet en zijn geschokt als zij toevalligerwijs getuige zijn van een jager die in koelen bloede een zwaan in een weiland afschiet. Zoals recent weer het bericht dat aan de Mienakker in Hoogwoud, gemeente Opmeer, meerdere zwanen zijn afgeschoten door jagers.[3] [4] Hier zou de reden schadebestrijding zijn.

Knobbelzwanen zijn zelden dood na één schot, dat mede komt door hun dikke verenpak waar hagel door afgeremd wordt. Honden halen het aangeschoten dier op waarna de jager in het gunstigste geval nog meer schoten lost om het dier uit zijn lijden te helpen. Dat is dan nog volgens de regels. Regelmatig verschijnen er filmpjes van grove overtredingen bij de zwanenjacht. Bijvoorbeeld in een uitzending van EenVandaag[5] is te zien dat zwanen in het Groene Hart uit de lucht worden geschoten en als ze hierna nog leven met gebroken vleugels worden achtergelaten, of doodgebeten door honden.

Knobbelzwanen zijn beschermde dieren op grond van de Europese Vogelrichtlijn. Alleen onder strikte voorwaarden mag de provincie een ontheffing of vrijstelling verlenen van het verbod om zwanen te doden. Deze voorwaarden staan in artikel 3.3, lid 4 van de Wet natuurbescherming[6] en luiden onder andere dat er geen andere bevredigende oplossing bestaat tegen beperking van gewasschade. En dat zij nodig is ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen. Met andere woorden, er moet zijn aangetoond dat de zwanen in de hele provincie belangrijke schade aanrichten en dat er echt geen andere oplossing is dan dieren te doden.

In de jaren 2016 t/m 2021 zijn er volgens Jaarverslagen[7] van de FBE Noord-Holland 6.659 knobbelzwanen in de provincie doodgeschoten. Dat is gemiddeld circa 1.100 zwanen per jaar. Dat is bijna 30% van de voorjaarspopulatie. Deze schommelt rond de 4.000 zwanen.

De Verordening vrijstellingen is gebaseerd op de schadeperiode van 2009-2013, waarin werd aangegeven dat er jaarlijks slechts gemiddeld circa € 30.000 aan schade was.
In het Faunabeheerplan Algemene soorten Noord-Holland 2017-2023[8] is als ‘doelstelling’ maximaal €15.000 gewasschade per jaar opgenomen. Dat betekent dat zwanen mogen worden doodgeschoten tot het moment dat de schade als gevolg van de overlast door zwanen €15.000 bedraagt. Als er dan nog overlast door zwanen is, mogen deze niet geschoten worden.
In eerdere beantwoording op vragen[9] van de Partij voor de Dieren heeft GS aangegeven dat dit bedrag in het verleden is bepaald op basis van wat destijds politiek wenselijk werd geacht, namelijk de ondergrens van de marge waarbinnen de schade zich bevond. Het Faunabeheerplan Algemene soorten zal begin 2022 geëvalueerd worden, in de aanloop naar de vaststelling van een nieuw faunabeheerplan in 2023. Op dat moment kan deze doelstelling worden herzien, aldus GS in haar beantwoording.

Uitspraak Raad van State

Op 19 april 2023 heeft de Raad van State uitspraak[10] gedaan tegen het bezwaar van de Faunabescherming in 2017(!), tegen het Goedkeuringsbesluit van GS over het Faunabeheerplan Algemene soorten 2017-2023. In deze uitspraak komt de rechter tot een snoeiharde conclusie: voor zowel provinciaal vrijgestelde soorten als landelijk vrijgestelde soorten geldt dat in het Faunabeheerplan onvoldoende is onderbouwd dat aan de eisen zoals genoemd in artikel 3.3, vierde lid, van de Wet natuurbescherming is voldaan. De Faunabeheereenheid en het college van GS mochten daarom al die jaren niet uitgaan van de landelijke en provinciale vrijstellingen. De uitspraak geldt niet alleen voor de knobbelzwaan, maar ook voor de meerkoet, de spreeuw, de gaai, de ekster, de houtduif, de zwarte kraai, de kauw, het konijn en de vos. De eerste vijf genoemde diersoorten vallen onder de provinciale vrijstelling. De overige vijf diersoorten onder de landelijke vrijstelling.

De Partij voor de Dieren kaartte in 2017 politiek al aan dat de vrijstellingen onvoldoende waren onderbouwd. En dat het college van GS en de FBE dus niet van deze vrijstellingen mochten uitgaan. Hierop werd door GS geen gehoor gegeven.[11]

Het oordeel van de rechter over de onvoldoende onderbouwing van de vrijstelling voor onder andere knobbelzwanen lichten wij hier toe. De rechter oordeelt dat in het Faunabeheerplan niet aannemelijk is gemaakt dat knobbelzwanen in de hele provincie gedurende het hele jaar belangrijke schade hebben aangericht. Daarmee ontbreekt een nauwkeurige en treffende motivering van de noodzaak van afschot. Daarnaast oordeelt de rechter dat in het Faunabeheerplan onvoldoende is onderbouwd dat geen andere bevredigende oplossing bestaat dan afschot. De conclusie is dat de besluitvorming wat betreft de provinciale en landelijke vrijstellingen in strijd met artikel 7:12 van de Awb niet berust op een deugdelijke motivering en in strijd met artikel 3:2 van de Awb onzorgvuldig is.

De provincie moet binnen 12 weken een nieuw besluit op het bezwaar van de Faunabescherming nemen met inachtneming van deze uitspraak. Dat betekent dat de provincie in haar nieuwe besluit moet kunnen aantonen dat er sprake is van belangrijke schade, voor de delen van de provincie waarvoor de vrijstellingen van toepassing zijn verklaard en dat er geen andere preventieve maatregelen zijn dan afschot.
Verder geeft de rechter de provincie mee om voor de resterende looptijd van het FBP met ontheffingen te werken en geen gebruik meer te maken van de vrijstellingen.

Vragen

Faunabeheerplan

1. Het Faunabeheerplan Algemene soorten Noord-Holland 2017-2023 loopt dit jaar af.
2. Wat is de stand van zaken en planning voor het nieuwe Faunabeheerplan?
3. In beantwoording op eerdere vragen[12] van de PvdD over het Faunabeheerplan Algemene soorten gaf u aan dat het FBP begin 2022 geëvalueerd zou worden, in de aanloop naar de vaststelling van een nieuw faunabeheerplan in 2023.
   Heeft er een evaluatie van het huidige Faunabeheerplan plaatsgevonden? Zo ja, door wie is deze evaluatie uitgevoerd? Wanneer wordt de evaluatie aan PS toegezonden?
4. Was de FBE Noord-Holland opdrachtgever van deze evaluatie? Zo ja, acht u dit wenselijk? De FBE is immers belanghebbende, stelt haar eigen beleid op (Faunabeheerplannen) en zouden dan ook nog hun eigen beleid mogen evalueren.
5. Op welke momenten worden Provinciale Staten in het traject naar het nieuwe Faunabeheerplan algemene soorten betrokken? Een doelstelling als een maatschappelijk geaccepteerd schadebedrag door de knobbelzwaan is bijvoorbeeld absoluut een politieke keuze.

1. Snapt u de verontwaardiging van burgers bij het zien van het doodschieten van zwanen?
2. Uit het NHD artikel van 9 april jl.: ‘In korte tijd schoten zij enkele tientallen zwanen uit de lucht en legden die later in de pick-ups langs de weg. ,,Bebloede kopjes in witte verenpakken staken boven de rand uit van de vehikels’’, aldus een passant wiens vriendin er subiet melding van maakte op de Facebookgroep ’Ons Hoogwoud’. Volgens artikel 4.8, lid 12 van de Omgevingsverordening mogen er niet meer dan 4 dieren per jager worden doodgeschoten en mogen er niet meer dan 5 jagers per actie ingezet worden. Dit maakt dat er een maximum van 20 zwanen per actie mogen worden gedood.
   Wat is in het onderhavige geval in Hoogwoud het aantal zwanen dat bij deze actie is gedood? En hoeveel jagers waren er bij deze afschotactie aanwezig?
3. Volgens artikel 4.10 van de Omgevingsverordening moeten jagers bij het gebruik maken van vrijstellingen hierover vooraf melden via de website van de Omgevingsdienst Noord Holland Noord en achteraf rapporteren via Faunaspot.
   a. Is deze melding en rapportage gedaan?
   b. Kunt u deze melding en rapportage bij de beantwoording van de vragen meesturen?
4. In het NHD-artikel is te lezen dat het niet de schutters van de WBE Noorder-Koggenland die aan het jagen waren aan de Mienakker bij Hoogwoud.
   Wie waren er wel aan het jagen? En waren deze personen bevoegd om (hier) te jagen?
5. De gemeente Opmeer doet onderzoek naar het incident, zo is te lezen in het artikel in het Noordhollands Dagblad.
   Is de provincie als verantwoordelijke voor de Wet natuurbescherming en verlener van ontheffingen voor het doden van zwanen op een of andere wijze betrokken bij dit onderzoek van de gemeente Opmeer? Wij krijgen graag inzicht in de uitwisseling van gegevens en de resultaten van het onderzoek van de gemeente Opmeer en de toezichthouder Wet natuurbescherming. Wil GS PS hierover informeren?
6. Artikel 3, lid 13 van de Verordening vrijstellingen soorten luidt dat ondersteunend afschot alleen mag worden uitgevoerd op de percelen waarop belangrijke schade is ontstaan, dreigt te ontstaan of de direct daaraan grenzende percelen of wateren.
   Wat was de belangrijke schade in de casus Hoogwoud, die was ontstaan of dreigde te ontstaan, op welke percelen? Is dit door de toezichthouder nagegaan? Op basis waarvan is vastgesteld dat er sprake was van belangrijke schade en kunnen wij de rapportage daarvan ontvangen?
7. De grondgebruiker is verantwoordelijk voor het voorkomen van schade. Indien de zwanen zijn geschoten wegens schadebestrijding op verzoek van de agrariër, moet zijn aangetoond dat op geen enkele andere wijze maatregelen voor schadebestrijding doeltreffend waren. Op vragen van de Partij voor de Dieren hierover antwoordde GS op 13 juli 2021 dat de toezichthouder, gemandateerd naar de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord, toezicht houdt op het beheer en de naleving van de regelgeving. De registratie van het afschot en de inzet van preventieve middelen vindt plaats door rapportage via het faunaregistratiesysteem (FRS) van de FBE (Faunaspot).
   a. Is uit het toezicht van de toezichthouder gebleken of de afgeschoten zwanen knobbelzwanen waren of wilde zwanen of kleine zwanen?
   b. Heeft de toezichthouder gecontroleerd dat de grondgebruiker eerst alle andere mogelijke maatregelen heeft getroffen om schade door zwanen te voorkomen alvorens tot het doden van dieren over te gaan?
   c. Waaruit bestond de (dreigende) schade voor de grondgebruiker en welk schadebedrag zou dit zijn geweest?
   d. Welke maatregelen heeft de grondgebruiker eerst getroffen om eventuele (dreigende) overlast door zwanen te voorkomen of te beperken?
8. Wat is er met de gedode zwanen van Hoogwoud gebeurd? Is het mogelijk dat zij worden verkocht voor commerciële doeleinden?
9. Hoe en hoe vaak wordt gecontroleerd of jagers zich aan de regels houden en door wie (toezichthouder Omgevingsdienst Noord Holland Noord of FBE zelf ook)?
10. Hoeveel jachtacties worden per jaar in Noord-Holland ongeveer gehouden? Op welke gegevens is uw antwoord gebaseerd?Hoeveel fte is beschikbaar voor toezicht en handhaving op de jacht (faunabeheer en hobbyjacht)?

Schadebedrag

1. In de FBE Jaarverslagen vanaf 2019 is niet meer te zien om welk schadebedrag van knobbelzwanen het in de provincie gaat en hoeveel zwanen er gedood zijn vanaf dat moment.
   Om welke getallen (schadebedrag en aantallen gedode zwanen) gaat het vanaf 2019 en waarom wordt dit niet meer opgenomen in de jaarverslagen?
2. Kent u de uitspraak Na vossen legt rechtbank ook afschot van zwijnen en zwanen stil | Nieuws | Rechtspraak[13] (24-2-‘22). Hierin is het oordeel van de rechter dat € 250 schade niet zonder meer als ‘belangrijke schade’ is aan te merken. Er moet volgens de rechter meer aan de hand zijn dan gewoon ongemak.
   a. Hoeveel meldingen van gewasschade door knobbelzwanen zijn gedaan voor de jaren 2020, 2021 en 2022 en hoeveel daarvan betrof een schadebedrag van € 250 of lager?
   b. Hoe hebt u invulling gegeven aan deze uitspraak? Zijn na 24-2-’22 geen zwanen meer gedood waar het ging om een schadebedrag van €250 of lager?

Uitspraak Raad van State april 2023

1. Wat zijn wat u betreft de consequenties van deze uitspraak van de Raad van State dat zowel de landelijke als de provinciale vrijstellingen in het faunabeheerplan van de provincie onvoldoende zijn onderbouwd?
2. Hoeveel dieren zijn er per soort (knobbelzwaan, meerkoet, spreeuw, gaai, ekster, houtduif, zwarte kraai, kauw, konijn en vos) vanaf de datum van goedkeuring door GS van het faunabeheerplan (juli 2017) tot heden zijn gedood onder de in strijd met de Wet natuurbescherming toegepaste provinciale en landelijke vrijstellingen?
   
3. Bent u bereid organisaties als de Faunabescherming en de Dierenbescherming te betrekken bij het opstellen van nieuwe faunabeheerplannen? Met welke organisaties werkt u daarnaast nog samen voor de nieuwe faunabeheerplannen en in welke vorm is die samenwerking vastgelegd?
4. Bent u bereid ten alle tijden schadebestrijding op te lossen door alternatieve niet dodelijke middelen en te accepteren dat de intrinsieke waarde van het dier van belang is, zodat eventuele schade aan middelen van mensen een aanvaard risico is?
5. Volgt u de dwingende oproep van de hoogste bestuursrechter om de resterende periode van het Faunabeheerplan Algemene soorten 2023-2027 weer met ontheffingen te werken, en geen gebruik meer te maken van de provinciale en landelijke vrijstellingen? Voor de knobbelzwaan, maar ook voor de meerkoet, de spreeuw, de gaai, de ekster, de houtduif, de zwarte kraai, de kauw, het konijn en de vos. Bent u bereid om elke ontheffing ter goedkeuring aan PS voor te leggen omdat het om maatschappelijk gevoelige besluiten gaat?
6. Gaat u dit met spoed en breed bekendmaken binnen de provincie, zodat bekend is dat het Faunabeheerplan niet voldoet aan de wettelijke vereisten en er daardoor geen gebruik meer kan worden gemaakt van de provinciale en landelijke vrijstellingen?

Kwaliteit FBE

1. In 2016 is de FBE geëvalueerd. De vraagstelling luidde: Hebben de activiteiten die door de FBE zijn uitgevoerd met behulp van de verstrekte subsidie bijgedragen aan de doelen die de provincie zich in het kader van het faunabeleid heeft gesteld? Een van de eindconclusies luidde: “De doeltreffendheid van de boekjaarsubsidie voor de FBE Noord-Holland over de periode 2010 tot en met 2014 wordt als beperkt beoordeeld.” In het “Opvolgingsonderzoek 2021 boekjaarsubsidie Faunabeheereenheid Noord-Holland"[14] uit 5 augustus 2021 wordt aanbevolen een volledige evaluatie uit te voeren kort na het verschijnen van het nieuwe Faunabeheerplan Algemene soorten, dat voor 2023 gepland staat. In de tussentijd kunnen de FBE en de provincie lopende verbeteringen verder vormgeven.
   a. Wat is de stand van zaken van de evaluatie van de FBE en door wie wordt de evaluatie uitgevoerd?
2. Waarom is er niet voor gekozen om eerst een evaluatie van het functioneren van een partij uit te voeren, de aanbevelingen door te voeren, alvorens hen opdracht te geven nieuwe Faunabeheerplannen te laten ontwikkelen?

[1] Omgevingsverordening NH2020 | Lokale wet- en regelgeving (overheid.nl), artikel 4.8

[2] Provinciaal blad 2016, 6151 | Overheid.nl > Officiële bekendmakingen (officielebekendmakingen.nl)

[3] Boosheid en verdriet in Hoogwoud om afschot zwanen. ’Laatste optie als wegjagen niet werkt’ | Noordhollands Dagblad

[4] ’Als je met een dode zwaan aan z’n nek ’t veld uitloopt, ligt dat gevoeliger dan een kraai’. Jagers reageren op commotie afschot | Noordhollands Dagblad

[5] EenVandaag gemist? Start met kijken op NPO Start

[6] wetten.nl - Regeling - Wet natuurbescherming - BWBR0037552 (overheid.nl)

[7] Media bibliotheek - Faunabeheer NH (fbenoordholland.nl)

[8] Media bibliotheek - Faunabeheer NH (fbenoordholland.nl)

[9] Partij voor de Dieren | Vragen over het jaarrond mogen doodschieten van zwanen in de hele provincie

[10] Uitspraak 201905176/1/A3 - Raad van State

[11] Vergadering Statencommissie NLWM 19-10-2017 Provincie Noord-Holland (stateninformatie.nl)

[12] Partij voor de Dieren | Vragen over het jaarrond mogen doodschieten van zwanen in de hele provincie

[13] Na vossen legt rechtbank ook afschot van zwijnen en zwanen stil | Nieuws | Rechtspraak

[14] https://api1.ibabs.eu/publicdownload.aspx?site=noordholland&id=1100380575