Vragen over grote vissterfte bij het onderhoud van sloten door HHNK

Indiendatum: 28 sep. 2022
Antwoorddatum: 24 jan. 2023

Grote vissterfte bij het onderhoud van sloten door HHNK NoordHolland - iBabs RIS (bestuurlijkeinformatie.nl)

Inleiding vragen
Vorige week zijn er bij maaiwerkzaamheden door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) in Purmerend veel vissen dood gegaan. Noord-Hollanders meldden aan het Noordhollands Dagblad dat ze dit soort taferelen steeds vaker zien en dat soms zelfs nesten van meerkoeten worden mee gemaaid.[1] De gemeentelijke fractie van D66 is al jaren bezig om de vissterfte bij onderhoud in sloten een halt toe te roepen, maar er verandert nauwelijks iets.[2] Volgens de raadsfractie is de werkwijze van het HHNK dermate ruw en ondoordacht met al jarenlange schade aan het onderwaterleven tot gevolg.

Het waterschap maait de waterplanten met een maaiboot. Dit is één van de minst visvriendelijke methoden. Door de krachtige motor en snel ronddraaiende schroeven wordt de bodem omgewoeld en wordt het water troebel en zuurstofloos, wat leidt tot vissterfte of naar zuurstof happende vis aan het oppervlak. Daarbij was door de hete zomer het water waarschijnlijk te warm en bevatte het al minder zuurstof.

Uit een eerder onderzoek naar dit probleem van de WUR[3] blijkt dat de maaiwerkzaamheden niet altijd even zorgvuldig worden uitgevoerd. Ook komt uit het onderzoek naar voren dat waterschappen het maaibeheer vaak uitbesteden aan de laagst offrerende aannemer. Vaak wordt dan gekozen voor de snelste maaimethode waarbij weinig of geen rekening wordt gehouden met de flora en fauna en er soms te veel vegetatie wordt verwijderd.

Hierdoor lijkt er niet te zijn gehandeld volgens de Gedragscode Wet natuurbescherming voor waterschappen.[4] De provincie is bevoegd gezag Wet natuurbescherming en dient daarom toe te zien op naleving van de regelgeving bij het (jaarlijkse) onderhoud van de sloten.

Inleiding antwoorden door GS
Een van de kerntaken van het waterschap is om te streven naar gezond water. Dit is water van een goede kwaliteit, waarvan een goede visstand onderdeel uitmaakt. Veel projecten en werkzaamheden zijn hierop gericht. Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier investeert
bijvoorbeeld in de aanleg van paaiplaatsen, vispasseerbare sluizen en maatregelen die de visstand moeten bevorderen. Het is in het belang van het waterschap zelf om activiteiten die ten koste gaan van de visstand zo veel als mogelijk te vermijden. De aanname dat er sprake zou zijn van ‘massale vissterfte’ hebben wij niet kunnen staven en zouden we ook niet verwachten gezien de belangen van het waterschap. Het waterschap voert werkzaamheden uit volgens de gedragscode Wet natuurbescherming voor Waterschappen. Deze gedragscode is goedgekeurd door de Rijksdienst voor ondernemend Nederland (RVO). De bevoegdheid voor de handhaving op de regels uit de gedragscode ligt bij de provincie. Deze bevoegdheid is gemandateerd naar de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord. Toezicht en handhaving gebeurt zowel steekproefsgewijs als naar aanleiding van een handhavingsverzoek.

Vragen

Vraag 1:
Zijn GS bekend met de problemen die al jarenlang spelen rond vissterfte bij onderhoudswerkzaamheden van HHNK in Purmerend?

Antwoord 1:
Nee. Buiten het krantenartikel dat u aanhaalt als aanleiding voor de vragen, is dit bij ons niet bekend. Wij hebben geen aanwijzingen dat er sprake is van een structureel probleem.

Vraag 2:
Heeft HHNK gehandeld volgens de Gedragscode Wet natuurbescherming waterschappen en waaruit blijkt dat? Of heeft HHNK ontheffing gevraagd voor de werkzaamheden bij de provincie?

Antwoord 2:
HHNK werkt volgens de gedragscode Wet natuurbescherming voor Waterschappen. Zie voor meer informatie antwoord 3.

Vraag 3:
Hoe controleert de provincie de naleving van de soortenbescherming Wnb bij het onderhoud aan watergangen door waterschappen?
Zoals:

a. is voorafgaand aan de werkzaamheden schonen en maaien van wateren onderzocht of zich op of rond het werkterrein beschermde soorten bevinden of kunnen worden verwacht;
b. is er een ecoloog gepolst om de watertemperatuur te bepalen voordat de onderhoudswerkzaamheden van start gingen?
c. is het meest natuurvriendelijk materieel ingezet?
d. waren snijmes en snelheid van de boot zo ingesteld dat de vissen en andere waterdieren voldoende konden ontsnappen?

Antwoord 3:
Het HHNK werkt volgens de gedragscode Wet Natuurbescherming voor Waterschappen; onderdeel soortbescherming, bestendig beheer en onderhoud. In deze gedragscode is opgenomen hoe het waterschap de eisen zoals gesteld in de Wet natuurbescherming toepast. De gedragscode voorziet in de toepassing en naleving van de Wet natuurbescherming, en komt dus in de plaats van een controle op elke activiteit apart. Meer informatie over de toepassing van de gedragscode is ook te vinden in de antwoorden op vragen die gesteld zijn bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De beantwoording daarvan is te vinden op: Bestuur (sim-cdn.nl). Zoals in de inleiding op de antwoorden staat is de handhaving op de Wnb gemandateerd aan de ODNHN.

Vraag 4:
Heeft HHNK melding gedaan van de vissterfte? En zo ja, is bekend hoeveel vissen en andere dieren door de onderhoudswerkzaamheden zijn gedood?

Antwoord 4:
Nee, HHNK heeft geen melding gedaan van vissterfte. Het is ons niet bekend of en zo ja hoeveel, vissen of andere dieren door de onderhoudswerkzaamheden zijn gedood.

Vraag 5:
Is er bij de huidige najaarschouw ook in andere gemeenten in de provincie sprake geweest van vissterfte? Zo ja, om hoeveel vissen en andere dieren gaat het?

Antwoord 5:
Het is ons niet bekend of er sprake is van vissterfte in andere gemeenten tijdens de onderhoudswerkzaamheden voorafgaand aan de najaarsschouw.

Vraag 6:
Het WUR-onderzoek uit 2014 concludeerde dat er door te weinig onderhoudsbudget bij waterschappen vaak werd gekozen voor goedkoopste aannemers, die vaak kiezen voor de snelste, maar niet altijd de meest zorgvuldige maaimethodes. Uit het onderzoek bleek dat maaiwerkzaamheden niet altijd even zorgvuldig werden uitgevoerd en dat er te veel vegetatie (nadelig voor vissen) werd weggehaald.

In hoeverre spelen deze problemen nog steeds bij de waterschappen in Noord-Holland en specifiek bij HHNK? Op welk recent onderzoek baseert u zich?

Antwoord 6:
Wij houden geen overzicht bij van de aanbestedingsmethoden en -besluiten van andere bestuursorganen. Er is ons geen recenter onderzoek bekend.

Vraag 7:
Zijn er voldoende capaciteit en middelen bij HHNK om de onderhoudswerkzaamheden aan watergangen zorgvuldig, dus volgens de Wnb, uit te voeren?

Antwoord 7:
Wij gaan niet over de bedrijfsvoering van de waterschappen en kunnen daar derhalve niet over oordelen.

Vraag 8:
Wat doet de provincie om (herhaling van) vissterfte bij onderhoudswerkzaamheden door de waterschappen te voorkomen?

Antwoord 8:
Het is de verantwoordelijkheid van de waterschappen om de onderhoudswerkzaamheden zo zorgvuldig mogelijk uit te voeren. Het waterschap en de omgevingsdienst Noord-Holland Noord kunnen beide benaderd worden met eventuele meldingen of handhavingsverzoeken als daar aanleiding voor zou zijn. In dat geval zou vastgesteld kunnen worden wat er aan de hand is.

Vraag 9:
In hoeverre stimuleert de provincie de waterschappen om ecologisch en visvriendelijk onderhoud te plegen, bijvoorbeeld door het gebruik van andere onderhoud methodes?

Antwoord 9:
Samen met de waterschappen werken wij aan de versterking van de biodiversiteit. Ook de waterschappen hebben zich uitgesproken over hun bijdrage aan biodiversiteitsherstel in hun werkgebieden (zie https://www.waterplanhhnk.nl/b...). Ervaringen worden gedeeld en
ook worden gezamenlijk onderzoeken uitgevoerd naar effecten van verschillende typen beheer bijvoorbeeld.

Specifiek voor vis werkt HHNK aan maatregelen voor het behalen van de Kader Richtlijn Water-doelen (KRW) in 2027. De KRW heeft als doel de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater in Europa te waarborgen. Hieronder valt ook de aanleg van natuurvriendelijke oevers en
paaigebieden. Deze worden ecologisch beheerd.

Vraag 10:
De provincie heeft een zorgplicht voor alle in het wild voorkomende dieren en planten en hun leefomgeving. Schade aan deze soorten moet worden voorkomen. Vindt de provincie dat zij als toezichthouder verantwoordelijkheid draagt als de uitvoering van (najaars)schouw leidt tot massale vissterfte?

Antwoord 10:
Zie de inleiding, voor uitleg over de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de provincie. Wij handelen op deze bevoegdheden en verantwoordelijkheden wanneer dat aan de orde is.

Vraag 11:
Wanneer de KRW-doelen op orde zijn, is er sprake van minder nutriëntenbelasting, minder begroeiing en meer lichtdoorlating. Maaien is dan niet of nauwelijks nodig.

a) Zijn GS het eens dat bij het behalen van de KRW-doelen dit een positieve uitwerking heeft op het tegengaan van vissterfte bij onderhoud?
b) Worden de KRW-doelstellingen in het beperken van nutriëntenbronnen, zoals beschreven staat in het Regionaal Waterprogramma 2022-2027, behaald in 2024 bij de tussenevaluatie?[5]

Antwoord 11:
a. Nee. Wanneer de KRW-doelen bereikt zijn is het water weliswaar beter geschikt voor vis en zullen er minder snel problemen optreden met zuurstofloosheid met als gevolg vissterfte, maar ook bij watergangen waarbij de Kader Richtlijn Water-doelstelling is behaald zal onderhoud nodig blijven. Bij bepaalde vormen van onderhoud kan vissterfte niet volledig uitgesloten worden. Zie ook de beantwoording van de bestuurlijke vragen uit 2020 van het Hoogheemraadschap waarin dit nader wordt toegelicht, Bestuur (sim-cdn.nl).
b. Nee. De doelen uit het Regionaal Waterplan worden in 2024 niet gehaald. Maar dat is ook niet de planning van provincie en HHNK. Maatregelen die nodig zijn om de doelen te bereiken, moeten
uiterlijk in 2027 getroffen zijn. Het daadwerkelijk bereiken van de goede toestand mag dan na-ijlen mits dat te wijten is aan natuurlijke omstandigheden, zoals het tempo waarmee het watersysteem en de ecologie reageert op maatregelen.

[1] https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20220922_64566129

[2] https://purmerend.notubiz.nl/document/11864501/1

[3] https://edepot.wur.nl/315501

[4] https://simsite.hhnk.nl/document.php?m=58&fileid=41830&f=1e386a8cabd069777fdb5c78cc788212&attachment=0&a=403

[5] https://www.noord-holland.nl/Onderwerpen/Water_Bodem/Regionaal_Waterprogramma_Noord_Holland_2022_2027