Naar een toekomst zonder (plastic) zwerf­afval

Zwerfafval is een groot maatschappelijk probleem en kost honderden miljoenen euro’s per jaar. Naar schatting belandt in Nederland 50 tot 275 miljoen kilo zwerfafval per jaar op straat of in het groen. Plastic zwerfafval kan door de wind of via rivieren in zee terechtkomen, daar de 'plastic soep' verergeren en een gevaar vormen voor dier, natuur en mens.

Ondanks vele initiatieven om het probleem op te lossen is de hoeveelheid zwerfafval in de afgelopen 13 jaar niet significant afgenomen. Dit initiatiefvoorstel beoogt daar verandering in te brengen en legt de nadruk op de wijze waarop provincie Nood-Holland een bijdrage kan leveren aan het voorkomen en verminderen van (plastic) zwerfafval.

Zwerfafval is een groot probleem

Zwerfafval is slecht voor natuur, dier en mens. In recreatie- en natuurgebieden is de hoeveelheid (plastic) zwerfafval zorgwekkend en leidt het tot vervuiling van natuur en bodem. Zwerfafval vergaat vaak pas na enkele decennia en in de tussentijd eten dieren het op of raken er in verstrikt en sterven. Alleen al rond de 11.000 koeien lopen ernstig letsel op en 4000 sterven doordat zij vermalen blik opeten. Ook de Waddenzee en de Noordzee worden in toenemende mate bedreigd door plasticvervuiling. In de Noordzee wordt circa 20 miljoen kilo plastic afval per jaar gedumpt, waarvan een groot deel vervolgens aanspoelt op de kust.

Afbraaktijden van zwerfafval

Steeds meer onderzoeken geven bovendien aan dat plastic de gezondheid van mensen aantast en de gezondheidszorg miljarden euro’s kost. Microplastics, die giftige stoffen bevatten en absorberen, komen terecht in de maag van vissen, vogels en andere dieren. De microplastics kunnen op hun beurt terechtgekomen in de menselijke voedselketen en zo een risico voor de volksgezondheid vormen. Volgens Stichting De Noordzee is daarom het formuleren van ambitieuze ‘targets’ voor het terugdringen van zwerfafval noodzakelijk. Verder is strengere handhaving van vervuiling op land en het strand een must.

Aanpak zwerfafval te versnipperd

Beheerders zoals waterschappen, Rijkswaterstaat, terreinbeherende organisaties en provincies zijn alle verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud op eigen terreinen en wateren. Afval vergt bij uitstek een gezamenlijke aanpak, maar taken zijn nu soms zo versnipperd dat niemand de verantwoordelijkheid voelt.
Dit blijkt onder andere uit het rapport “Inventarisatie Plastic Probleem Werelderfgoed Waddenzee” waarin een aantal knelpunten geschetst wordt:

“Beheerders en bestuurders gaan zeer verschillend met het afvalprobleem om. Waar de één al een hele structuur hiervoor heeft opgetuigd, is er bij de ander nog niks geregeld. Opvallend is dat gemeenten zelden opruimactiviteiten initiëren. Zij hebben hiervoor nog geen structuur en/of zien het niet als onderdeel van hun takenpakket. Enkele geven aan dat dit te maken heeft met de onduidelijkheid van wiens verantwoordelijkheid het opruimen is.”
En:
“Het feit dat plastic en ander zwerfafval reist en zich verplaatst maakt dit niet gemakkelijker. Het is onduidelijk bij wie men waarvoor binnen organisaties of gemeentes terecht kan. Het is daardoor niet goed mogelijk om deze aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. Bovendien wordt de verantwoordelijkheid voor aangespoeld plastic en ander zwerfafval regelmatig doorgeschoven (net als het afval zelf dat zich verplaatst) wat leidt tot niet-handelen. Immers: het plastic verdwijnt vaak vanzelf naar het gebied van een ander als er niet wordt opgeruimd en daarmee lijkt het probleem van plastic en ander zwerfafval op dat moment opgelost. Het totale belang van het probleem voor het gebied wordt daardoor uit het oog verloren.”

Het (plastic) zwerfafval is een gezamenlijk probleem van alle bestuurders en beheerders. Dat kan als een uitgangspunt voor samenwerking worden gebruikt. Uit het bovengenoemde rapport blijkt dat de basisvoorwaarde voor de aanpak van zwerfafval het gezamenlijk erkennen en nemen van de verantwoordelijk voor dit probleem is. Tot deze conclusie kwam recentelijk ook de Europese Commissie, toen deze in mei met een voorstel kwam om waar mogelijk het gebruik van wegwerpplastic te verbieden. Daarbij benadrukt de Commissie ook het belang van samenwerking, juist omdat (plastic) zwerfafval een grensoverschrijdend probleem is.

Wat is onze provinciale rol?

De provincie heeft wel een eigen taak en verantwoordelijkheid als het gaat om het beheer en schoonhouden van de provinciale (vaar)wegen. Verwijderen van zwerfafval langs provinciale (vaar)wegen is onderdeel van de verschillende gebiedscontracten. In de gebiedscontracten wordt uitgegaan van verschillende kwaliteitsniveaus. Voor stroomwegen is dit niveau B, voor provinciale wegen niveau C en voor oevers langs vaarwegen niveau Risicogestuurd (vergelijkbaar met niveau D). Deze classificatie/richtlijn van kwaliteitsniveaus is omschreven in de Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte van het CROW.

Tonnages van ingezameld zwerfafval langs provinciale wegen zijn niet bekend. Uit de praktijk is wel bekend dat de samenstelling van het zwerfafval langs de wegen voor 40 tot 50% bestaat uit plastic flesjes, gevolgd door blikjes en ander (plastic)verpakkingsmateriaal. Het meeste zwerfafval wordt gevonden bij kruisingen en uitvoegstroken in de berm, waar auto’s kortstondig stil staan en afval uit het raam wordt gegooid. Langs fietspaden waar veel scholieren en jongeren fietsen wordt ook veel afval gevonden, helemaal op plekken waar bijvoorbeeld een McDonalds of tankstation is.

Goede, zichtbare afvalbakken dragen bij aan het voorkomen van zwerfafval. GroenLinks en de Partij voor de Dieren willen dat een schouw langs provinciale wegen bepaalt of de voorzieningen toereikend zijn. Ontbreken prullenbakken of zijn deze onvoldoende zichtbaar op plaatsen met veel zwerfafval? Welke bakken, locaties, routes of gebieden leveren juist problemen op?

Kwaliteitsniveau omhoog

Bij de vaststelling van de nota Infrastructurele Kapitaalgoederen (NIKG) in september 2015 heeft PS de kwaliteitsniveaus vastgesteld. Het kwaliteitsniveau richt zich niet specifiek op zwerfafval maar op het totale ‘schoonheidsniveau’ van betreffende (vaar)weg. In de huidige gebiedscontracten wordt er 2x per jaar gemaaid. In 2019 wordt een nieuwe nota Infrastructurele Kapitaalgoederen vastgesteld, die ook de basis is voor de gebiedscontracten.

Op jaarbasis wordt door de provincie Noord-Holland ongeveer €400.000,- besteed aan de verwijdering van (zwerf)afval langs provinciale (vaar)wegen. Dit omvat zowel preventieve taken zoals de plaatsing van afvalbakken als het schonen van plantvakken en bermen (inclusief bermsloten).

De Partij voor de Dieren en GroenLinks stellen voor om het kwaliteitsniveau te verhogen tot A+. De extra kosten daarvoor bedragen €600.000. Uitgaande van de nu geldende kwaliteitsniveaus (kwaliteitsniveau verschilt per wegtype) bedragen de kosten ongeveer €400.000. Met deze maatregel wordt voorkomen dat afval gaat zwerven en in de natuur terecht komt, in het water belandt en in de voedselketen terecht komt.

➔ Voorstel 1: De PS vragen GS een voorstel te doen voor verbetering in de aanpak van
“zwerfafval” langs provinciale wegen en provinciale terreinen en het daarbij
behorende kwaliteitsniveau en aan te geven hoe en wanneer dit zo spoedig mogelijk
kan ingaan.

➔ Voorstel 2: Bij het opstellen van nieuwe gebiedscontracten voorafgaand een schouw op te zetten langs provinciale (water)wegen, weilanden en bushaltes om pijnpunten in de infrastructuur te identificeren om deze onderdeel te kunnen maken van de gebiedscontracten.

Provincie heeft een regierol

Juist omdat de verschillende problemen rond zwerfafval gemeentegrenzen overstijgen en verschillende partijen de neiging kunnen hebben om de problemen te verschuiven, is een verbindende en regisserende rol van de provincie nodig.

Goed beleid om zwerfafval aan te pakken past bovendien in onze verantwoordelijkheid op het gebied van natuur, het beschermen van onze flora en fauna, het voorkomen van gezondheids- en milieuproblemen en om negatieve invloed op lokaal niveau te voorko-men, zoals afbraak van landschappen en water- en luchtvervuiling. De oevers langs onze rivieren, onze recreatiegebieden, de nationale parken en Natura2000-gebieden vragen expliciete aandacht.

De provincie heeft grote verantwoordelijkheden en ambities als het gaat om duurzaam-heid, leefbaarheid en flora- en faunabescherming. Verantwoordelijkheden en ambities formuleren aangaande zwerfafval is in lijn met die provinciale taken.

Bij het dossier circulaire economie willen GS al verschillende initiatieven en trends bij el-kaar brengen en samenwerken. In het coalitieakkoord ‘Ruimte voor Groei’ hebben GS aangegeven welke rol zij voor de provincie bij de bevordering van de circulaire economie zien: “De rol van de provincie in deze is die van verbinder van initiatieven en kennismake-laar richting bedrijfsleven en gemeenten.” Juist deze rol van de provincie als regisseur zou ook een nuttige toevoeging zijn bij een effectieve aanpak van (plastic) zwerfafval.

In andere provincies zijn al ambitieuze plannen geformuleerd. Gelderland heeft in 2016 uitgesproken dat ze de eerste afvalloze provincie van Nederland wil worden. Er mag dan niets meer worden weggegooid: alles wat nu afval is, moet in de toekomst worden herge-bruikt. In 2030 moet de circulaire economie in Gelderland zorgen voor €700 miljoen extra omzet, 5.000 nieuwe banen en 50% minder grondstofgebruik in de industrie.

Gedeputeerde van de Provincie Gelderland Josan Meijers en de wethouders van acht deelnemende Gelderse gemeenten, heemraad Waterschap Rivierenland en natuur- en milieuorganisaties beloofden eind vorig jaar zich in te gaan zetten voor schone rivieroe-vers en minder plastic afval dat via de Nederlandse rivieren naar zee stroomt. Ook Overijssel heeft onlangs een actievere rol op het gebied van het afvalprobleem op zich genomen.
➔ Voorstel 3: De provinciale staten vragen GS aan te geven welke rol zij kan nemen om
in goed overleg met gemeenten, waterschappen en andere beheerders te komen tot
een verbetering van de aanpak van zwerfafval als een richtlijn binnen alle gemeenten
in de provincie Noord-Holland.

Omarm burgerinitiatieven

Er bestaan verschillende maatschappelijke initiatieven die zwerfafval in onze provincie proberen aan te pakken. Inwoners, professionals en vrijwilligers dragen langs deze weg gezamenlijk bij aan een schonere en gezondere provincie. Maar er blijkt ook behoefte aan meer ondersteuning en waardering. Vanuit de provincie bestaat nog geen expliciete waardering voor de inzet van vele burgers en organisaties die zich met reductie van (plas-tic) zwerfafval bezighouden. Tevens ontbreekt het vaak aan duidelijkheid over hoe de provincie zulke burgerinitiatieven kan ondersteunen.

Bovendien stopt de huidige zwerfafvalvergoeding in 2022. Met de zwerfafvalvergoeding kunnen gemeenten hun zwerfafvalaanpak verbeteren en versterken. Veel lokale initiatie-ven steunen op dit geld. Het is nog onduidelijk wat er na 2022 mee gaat gebeuren.

Afval opruimen kan ook tijdens recreëren en sporten. ‘Plogging,’ een trend uit Zweden waarbij renners tijdens het lopen zwerfafval opruimen, wint aan populariteit. En strand-overgangen waar mensen een juten zak kunnen ophalen om zwerfafval te verzamelen. De tassen en het afval kunnen worden ingeleverd bij één van de deelnemende paviljoens, in ruil voor een kopje koffie of een ijsje.

Initiatiefnemers stellen voor dat de provincie aan tafel gaat met PWN, recreatieschappen en andere terreinbeherende organisaties om te bespreken hoe dit initiatief in Noord-Holland kan worden uitgerold.

➔ Voorstel 4: De provincie faciliteert initiatieven voor opruimacties langs provinciale (vaar)wegen

➔ Voorstel 5: De provincie sluit zich aan bij landelijke opschoondagen

➔ Voorstel 6: De provincie gaat aan tafel met de terreinbeherende organisaties om de mogelijkheden te bespreken hoe mensen tijdens het sporten of recreëren kunnen bijdragen aan het opruimen van zwerfafval

➔ Voorstel 7: De provincie stuurt een brief naar de VNG waarin kenbaar wordt
gemaakt dat zij wil ondersteunen in de lobby richting het Rijk om continuïteit van het
lopende programma’s zwerfafvalvergoeding te behouden.

➔ Voorstel 8: Provincie Noord-Holland spreekt de ambitie uit om een afvalloze provincie te worden en zoekt daarvoor de samenwerking met o.a. gemeenten.
De provincie heeft ook de taak om het goede voorbeeld te geven en het gebruik van plastic in eigen huis op orde te hebben.

Oorspronkelijk besluit:

1. Uit te spreken dat een sterke aanpak van het zwerfafvalprobleem, op basis van het
initiatiefvoorstel, van groot belang vinden.

2. De volgende voorstellen over te nemen:

2.1. PS vragen GS een voorstel te doen voor verbetering in de aanpak van
“zwerfafval” langs provinciale wegen en provinciale terreinen en het daarbij
behorende kwaliteitsniveau en aan te geven hoe en wanneer dit zo spoedig
mogelijk kan ingaan;

2.2. Bij het opstellen van nieuwe gebiedscontracten voorafgaand een schouw op te
zetten langs provinciale (water)wegen, weilanden en bushaltes om pijnpunten in
de infrastructuur te identificeren om deze onderdeel te kunnen maken van de
gebiedscontracten;

2.3. PS vragen GS aan te geven welke rol zij kan nemen om in goed overleg met
gemeenten, waterschappen en andere beheerders te komen tot een verbetering
van de aanpak van zwerfafval als een richtlijn binnen alle gemeenten in de
provincie Noord-Holland;

2.4. De provincie faciliteert initiatieven voor opruimacties langs provinciale (vaar)
wegen;

2.5. De provincie sluit zich aan bij landelijke opschoondagen;

2.6. De provincie gaat aan tafel met de terreinbeherende organisaties om de
mogelijkheden te bespreken hoe mensen tijdens het sporten of recreëren
kunnen bijdragen aan het opruimen van zwerfafval;

2.7. De provincie stuurt een brief naar de VNG waarin kenbaar wordt gemaakt dat zij
wil ondersteunen in de lobby richting het Rijk om continuïteit van het lopende
programma’s zwerfafvalvergoeding te behouden;

2.8. Provincie Noord-Holland spreekt de ambitie uit om een afvalloze provincie te
worden.

Aangenomen amendement PvdA, D66, CDA, en VVD:

De Provinciale Staten van Noord-Holland bijeen op maandag 4 maart 2019, hebben kennis genomen van het initiatiefvoorstel PvdD, GL, CU-SGP en D66 “Naar een toekomst zonder (plastic) zwerfafval" (NR-10);

overwegen dat:
• het belang van het initiatiefvoorstel om zwerfafval aan te pakken hoog is;
• het niet mogelijk is om bestaande gebiedscontracten aan te pakken;

amenderen het voorstel als volgt:
• Besluitpunten 2.1, 2.2 en 2.3 schrappen

En vervangen door:
• “De provincie beziet of, hoe en tegen welke kosten verbetering in de aanpak van
zwerfafval langs provinciale wegen en op provinciale terreinen bij toekomstige
gebiedscontracten kan worden meegenomen."

Als gevolg van amendement gewijzigd en aangenomen besluit:

1. Provinciale Staten spreken uit dat zij een sterke aanpak van het zwerfafvalprobleem, op basis van het hierboven gestelde, van groot belang vinden. Die aanpak houdt onder meer het volgende in:

2. besluiten de volgende voorstellen over te nemen:

2.1. De provincie beziet of, hoe en tegen welke kosten verbetering in de aanpak van zwerfafval langs provinciale wegen en op provinciale terreinen bij toekomstige gebiedscontracten kan worden meegenomen;

2.2. De provincie faciliteert initiatieven voor opruimacties langs provinciale (vaar)
wegen;

2.3. De provincie sluit zich aan bij landelijke opschoondagen;

2.4. De provincie gaat aan tafel met de terreinbeherende organisaties om de
mogelijkheden te bespreken hoe mensen tijdens het sporten of recreëren
kunnen bijdragen aan het opruimen van zwerfafval;

2.5. De provincie stuurt een brief naar de VNG waarin kenbaar wordt gemaakt dat zij
wil ondersteunen in de lobby richting het Rijk om continuïteit van het lopende
programma’s zwerfafvalvergoeding te behouden;

2.6. Provincie Noord-Holland spreekt de ambitie uit om een afvalloze provincie te
worden;

Linda Vermaas Partij voor de Dieren Noord-Holland

Zita Pels GroenLinks Noord-Holland

Hein Struben D66

Michel Klein ChristenUnie-SGP